تبیین روایتی متشابه در فضیلت امیرالمومنین (علیه السلام)
سُئِلَ أَمِیرُ اَلْمُؤْمِنِینَ عَلَیْهِ السَّلاَمُ کَیْفَ أَصْبَحْتَ فَقَالَ أَصْبَحْتُ وَ أَنَا اَلصِّدِّیقُ اَلْأَکْبَرُ وَ اَلْفَارُوقُ اَلْأَعْظَمُ وَ أَنَا وَصِیُّ خَیْرِ اَلْبَشَرِ وَ أَنَا اَلْأَوَّلُ وَ أَنَا اَلْآخِرُ وَ أَنَا اَلْبَاطِنُ وَ أَنَا اَلظَّاهِرُ وَ أَنَا بِکُلِّ شَیْءٍ عَلِیمٌ وَ أَنَا عَیْنُ اَللَّهِ وَ أَنَا جَنْبُ اَللَّهِ وَ أَنَا أَمِینُ اَللَّهِ عَلَى اَلْمُرْسَلِینَ بِنَا عُبِدَ اَللَّهُ وَ نَحْنُ خُزَّانُ اَللَّهِ فِی أَرْضِهِ وَ سَمَائِهِ وَ أَنَا أُحْیِی وَ أَنَا أُمِیتُ وَ أَنَا حَیٌّ لاَ أَمُوتُ فَتَعَجَّبَ اَلْأَعْرَابِیُّ مِنْ قَوْلِهِ فَقَالَ عَلَیْهِ السَّلاَمُ أَنَا اَلْأَوَّلُ أَوَّلُ مَنْ آمَنَ بِرَسُولِ اَللَّهِ صَلَّى اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ وَ أَنَا اَلْآخِرُ آخِرُ مَنْ نَظَرَ فِیهِ لَمَّا کَانَ فِی لَحْدِهِ وَ أَنَا اَلظَّاهِرُ ظَاهِرُ اَلْإِسْلاَمِ وَ أَنَا اَلْبَاطِنُ بَطِینٌ مِنَ اَلْعِلْمِ وَ أَنَا بِکُلِّ شَیْءٍ عَلِیمٌ فَإِنِّی عَلِیمٌ بِکُلِّ شَیْءٍ أَخْبَرَ اَللَّهُ بِهِ نَبِیَّهُ فَأَخْبَرَنِی بِهِ فَأَمَّا عَیْنُ اَللَّهِ فَأَنَا عَیْنُهُ عَلَى اَلْمُؤْمِنِینَ وَ اَلْکَفَرَةِ وَ أَمَّا جَنْبُ اَللَّهِ فَ أَنْ تَقُولَ نَفْسٌ یٰا حَسْرَتىٰ عَلىٰ مٰا فَرَّطْتُ فِی جَنْبِ اَللّٰهِ وَ مَنْ فَرَّطَ فِیَّ فَقَدْ فَرَّطَ فِی اَللَّهِ وَ لَمْ یَجُزْ لِنَبِیٍّ نُبُوَّةً حَتَّى یَأْخُذَ خَاتَماً مِنْ مُحَمَّدٍ صَلَّى اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ فَلِذَلِکَ سُمِّیَ خَاتَمَ اَلنَّبِیِّینَ مُحَمَّدٌ سَیِّدُ اَلنَّبِیِّینَ وَ أَنَا سَیِّدُ اَلْوَصِیِّینَ وَ أَمَّا خُزَّانُ اَللَّهِ فِی أَرْضِهِ فَقَدْ عَلِمْنَا مَا عَلَّمَنَا رَسُولُ اَللَّهِ صَلَّى اَللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ بِقَوْلٍ صَادِقٍ وَ أَنَا أُحْیِی أُحْیِی سُنَّةَ رَسُولِ اَللَّهِ وَ أَنَا أُمِیتُ أُمِیتُ اَلْبِدْعَةَ وَ أَنَا حَیٌّ لاَ أَمُوتُ لِقَوْلِهِ تَعَالَى وَ لاٰ تَحْسَبَنَّ اَلَّذِینَ قُتِلُوا فِی سَبِیلِ اَللّٰهِ أَمْوٰاتاً بَلْ أَحْیٰاءٌ عِنْدَ رَبِّهِمْ یُرْزَقُونَ
از امیرالمومنین (علیه السلام) سؤال شد: چگونه شب را به صبح رساندی؟ حضرت فرمود: در حالی صبح کردم که صدّیقِ اکبر هستم و فاروق اعظم، و من وصیّ خیر البَشَر هستم، و من اوّل و آخر و باطن و ظاهر هستم، و من به هر چیزی آگاهم، و من چشم خدا و جَنب الله هستم، و من امین خدا بر پیامبران مُرسَل هستم، خدا تنها به وسیله ما پرستش شد، و ما خزانه دارانِ خدا در زمین و آسمانش هستیم، و من میمیرانم و زنده میکنم و من زندهای هستم که نمیمیرد. پس آن مرد اعرابی از سخنان امیرالمومنین (علیه السلام) شگفت زده شد! پس آن حضرت فرمود: «من أوّل هستم» یعنی اوّلین کسی که به رسول الله (صلّی الله علیهِ و آله) ایمان آورد، و «آخر هستم» یعنی آخرین کسی هستم که بر رسول الله (صلّی الله علیهِ و آله) در لَحدش نظر انداختم، و «ظاهر هستم» یعنی آشکار کننده اسلام، و «باطن هستم» یعنی درونم آکنده از علم است، و «من به هر چیزی آگاه هستم» بدان جهت است که هر چیزی که خداوند پیامبرش را از آن آگاه فرموده، پیامبرش مرا از آن باخبر نموده است. امّا «من چشم خدا هستم» بدان معناست که همانا من چشم(نگهبان) خدا بر مؤمنان و کافرانم، اما من از آن جهت «جَنب الله» هستم که در روز قیامت کسانی خواهند گفت: «یٰا حَسْرَتىٰ عَلىٰ مٰا فَرَّطْتُ فِی جَنْبِ اَللّٰهِ - دریغا بر آنچه در جنب(طاعت) خدا کوتاهی ورزیدم / سوره زُمَر آیه ۵۶» و هر کس در مورد من کوتاهی کند، در مورد خدا کوتاهی کرده است، و هیچ پیامبری نبوّتش قبول نشد مگر اینکه مُهر[تأییدی] از رسول الله (صلّی الله علیهِ و آله) گرفته باشد، از این رو ایشان را خاتم النبیّین نامیدهاند، حضرت محمّد (صلی الله علیه و آله) سَرورِ پیامبران است و من سَرورِ اوصیاء، و اما «خرانه دارانِ خدا در زمینش» بدین معناست که آنچه که رسول الله (صلّی الله علیه و آله) با سخن راست(درست)، آن را به ما یاد داده است، آموختهایم. و «من زنده میکنم» یعنی زنده میکنم سُنّت رسول خدا را و «من میمیرانم» یعنی بدعت را از بین میبرم، و «من زندهام و نمیمیرم» به دلیل قول خدای متعال که میفرماید: «وَ لاٰ تَحْسَبَنَّ اَلَّذِینَ قُتِلُوا فِی سَبِیلِ اَللّٰهِ أَمْوٰاتاً بَلْ أَحْیٰاءٌ عِنْدَ رَبِّهِمْ یُرْزَقُونَ - و هرگز گمان مبر آنان که در راه خدا کشته شدند مردهاند، بلکه زندهاند و نزد پروردگارشان روزی داده میشوند / سوره آل عمران آیه ۱۶۹»
المناقب (لإبن شهر آشوب)، جلد ۲ صفحه ۴۲۸، چاپ دار الأضواء
بحارالانوار، جلد ۳۹ صفحه ۳۴۷، چاپ دار إحیاء التراث العربی